چند نکته در مورد صحیح نویسی

با توجه به این که درس املا بنای علمی در یادگیری سایر دروس است و توجه به این مهم، یکی از ضروریات نظام آموزشی ماست و از طرفی روش‌های متداول املا نمی‌تواند راه گشای مشکلات آموزشی در این درس باشد، لذا در این مجموعه سعی شده است چندین روش متنوع و جالب برای املا و تصحیح آن ارائه شود.

تا از همین ابتدای سال تحصیلی با یاری اولیا و آموزگاران در افزایش توانمندی دانش‌آموزان تلاش شود.

1) املا به صورت گروهی. به این شکل که بچه‌ها را به گروه‌های 5 یا 6 نفره تقسیم می‌کنیم و در هر گروه، هر خط را یک نفر از گروه می‌نویسد و در انتها نمره گروهی می‌دهیم و آن املا در پوشه کار گروه‌ها قرار می‌گیرد.

2) هر گروه یک متن املا با کمک تمام اعضای گروه خود می‌نویسد و ما املای همه گروه‌ها را جمع‌آوری کرده و می‌خوانیم و سپس یا بهترین متن دیکته را به کل کلاس می‌گوییم و یا از هر گروه یک پاراگراف انتخاب کرده و دیکته تلفیقی تهیه کرده و به کل کلاس، دیکته می‌گوییم. در این صورت متن دیکته را بچه‌ها انتخاب کرده‌اند.

3) بچه‌ها را گروه‌بندی می‌کنیم و سپس هر گروه متن دیکته‌ای را می‌نویسد و برای گروه دیگر می‌خواند تا آن گروه بنویسند. دیکته گروه به گروه نام دیگر این دیکته است.

4) در روش دیگر، باز بچه‌ها به گروه‌های 5 یا 6 نفره تقسیم می‌شوند. 10 کلمه مهم از درس انتخاب می‌کنیم و از بچه‌ها در گروه‌ها می‌خواهیم که هر کدام جمله‌ای را در ارتباط با درس بنویسند و از کلمات مهم مورد نظر استفاده کنند و هر گروه جملات خود را کنار هم گذاشته و یک متن کوتاه و زیبا  بسازد.

5) در مواقعی که شاگردی ضعیف است و در املا پیشرفت چندانی ندارد، می‌توان در هنگام دیکته دانش‌آموز ضعیف را کنار دانش‌آموز قوی نشاند تا بعضی از لغات را که برایش مشکل است، با مشورت بنویسد. در نتیجه دانش‌آموز ضعیف، هم آن لغت را به خوبی به ذهن می‌سپارد و هم با افت نمره به طور مکرر مواجه نمی‌شود. البته این روش نباید به طور تکرار و همیشگی باشد.

6) در هنگام تصحیح کردن املا، معلم صحیح لغات را نمی‌نویسد و دانش‌آموزان خودشان درست لغات را از کتاب پیدا می‌کنند و بعد ما به آن املا نمره می‌دهیم. یعنی، ابتدا دور کلمات اشتباه خط می‌کشیم و صحیح آن را بچه‌ها می‌نویسند و ما به صحیح نوشتن آنها نمره می‌دهیم.

7) روش دیگر این است که معلم بهتر است متن دیکته را قبل از املا برای بچه‌ها بخواند، ولی بچه‌ها چیزی ننویسند و تنها گوش دهند.

8) بعد از املا هم باید متن مجدداً خوانده شود، یعنی در هر املا کل متن باید سه بار خوانده شود.

9) در صورت دیگر املا، می‌توان شفاهی دیکته را خواند و بچه‌ها لغات مهم آن را هجی کنند و در هوا بنویسند.

10) نوع دیگر املا می‌تواند چنین باشد که شاگرد پشت سری کلمات را روی پشت فرد جلویی بنویسد و شاگرد جلویی از روش حرکت انگشتی فرد عقبی بتواند لغات را بفهمد و بنویسد که این یک نوع بازی و املا است.

11) در روش  دیگر به بچه‌ها می‌گوییم روزنامه با خود به کلاس بیاورند و لغات را ببرند و از لغات بریده شده یک بند املا برای ما درست کنند و بر روی ورقه بچسبانند. یا این روش می‌تواند به صورت گروهی هم صورت گیرد.

12) می‌توان املایی را به صورت پلی‌کپی بدون نقطه، بدون تشدید و یا به صورت لغات ناقص به دانش‌آموزان داد تا آنان در جای مناسب نقطه بگذارند و یا تشدید قرار دهند یا لغات ناقص را کامل کنند.

13) می‌توان دیکته را به صورت لغات صحیح و غلط در کنار هم قرار داد تا بچه‌ها کلمه غلط را خط بزنند.

14) روش دیگر املا می‌تواند به صورت تصویری باشد. یعنی، شکل را به دانش‌آموزان بدهیم تا آنان املای صحیح آن را بنویسند.

15) املای تقویت حافظه: بدین صورت که معلم متنی را  روی تخته می‌نویسد و سپس متن را برای دانش‌آموزان می‌خواند و سپس روی نوشته‌هایش روی تخته پرده می‌کشد و بچه‌ها باید هر آنچه از متن فهمیده‌اند را بنویسند. سپس معلم پرده را از تخته برمی‌دارد و بچه‌ها متن خود را با متن تخته مقایسه می‌کنند و به خود امتیاز می‌دهند.

16) روش دیگر، می‌تواند استفاده از آینه باشد که کلمات را بر عکس بنویسیم و بچه‌ها با آینه درست آن را بنویسند و یا صحیح آن را بخوانند.

17) دیکته آبکی: روش دیگر، استفاده از آب و محیط حیاط مدرسه است. بدین ترتیب که بچه‌ها به صورت انفرادی و یا گروهی با خود آب‌پاش به مدرسه می‌آورند و با آب دیکته را روی زمین بنویسند و گروهی نوشته‌های خود را تصحیح کنند.

18) روش دیگر در تصحیح املا این است که دانش‌آموزان با اشتباهات خود جمله بسازند و یا دیکته به صورت جمله‌سازی از لغات مهم درس باشد.

19) کلمات مهم یا مشکل درس را  روی پارچه بنویسند و سپس با خمیر و یا نخ و سوزن کلمات را بسازند و یا بدوزند که در این صورت املا با هنر و بازی توأمان می‌شود (یادگیری تلفیقی)

20) دانش‌آموزان از اشتباهات خود در املا کلمات هم‌خانواده، متضاد و یا هم معنا بنویسند.

21) برای آشنایی دانش‌آموزان با انواع صداها و لهجه‌ها در هنگام دیکته گفتن و از این که بچه‌ها تنها به صدا و لحن معلم خود خو نگیرند، معلم می‌تواند از اطرافیان خود بخواهد تا متن املا را بر روی نوار بخوانند و صدای خود را ضبط کنند و سپس آن متن را به کلاس بیاورد و بچه‌ها از روی آن نوار دیکته بنویسند و در هنگام ارزشیابی پایانی و یا هر زمان دیگر بچه‌ها دچار مشکل نشوند.

22) همکاران معلم می‌توانند در املاهای کلاسی جای خود را تعویض کنند و به بچه‌های کلاس‌های دیگر املا بگویند تا بچه‌ها با انواع صداها و لحن‌ و گویش در دیکته آشنا شوند.

23) دانش‌آموزان می‌توانند به والدین خود دیکته بگویند و والدین در املای خود چند کلمه را اشتباه بنویسند تا بچه‌ها آنها را تصحیح کنند و به پدر و مادر خود نمره دهند.

24) بچه‌ها می‌توانند به معلم خود دیکته بگویند. هر گروه یک پاراگراف به معلم بگوید و در انتها گروه‌ها ورقه‌ معلم را تصحیح کنند و یا هر گروه پاراگراف مخصوص به خود را صحیح کند. البته بهتر است معلم چند کلمه را عمداً اشتباه بنویسد.

25) برای والدین بی‌سواد، فرزند می‌تواند صدای خود را ضبط کند و از روی صدای خود به خودش دیکته بگوید یعنی صدای ضبط شده خود را جایگزین صدای اولیای خود که بی سواد هستند، نماید.

26) یکی دیگر از روش‌ها برای تصحیح املا این است که می‌توان املا را به بچه‌ها داد تا تصحیح کنند، ولی در نهایت نمره نهایی را معلم بدهد و یا دانش‌آموزان تصحیح کننده با مداد کنار دفتر فرد، نمره بگذارند و بعد معلم، نمره خود را با نمره‌ای که دانش‌آموزان داده مقایسه کند.

27) معلم لغاتی را بر روی مقوا می‌نویسد و مقوا را به تخته نصب می‌کند و زمان کوتاهی وقت می‌دهد تا دانش‌آموزان کلمات را به دقت نگاه کنند و سپس مقوا را جمع می‌کند. در این جا بچه‌ها هر آنچه از لغات در ذهنشان مانده است را می‌نویسند و ما لغات و کلمات آنان را تصحیح می‌کنیم تا دقت آنان سنجیده شود.

28) دانش‌آموزان املا را در هوا بنویسند و ما هم در هوا تصحیح کنیم نه با قلم و روی کاغذ.
29) روش دیگر املا که همراه با بازی هم است، این است که دانش‌آموزان با گچ روی زمین مدرسه و حیاط مدرسه دیکته بنویسند و سپس حیاط را دسته‌جمعی بشویند تا آثار گچ حیاط مدرسه را کثیف نکند.

30) معلم می‌تواند املا را بر روی چندین کارت بنویسد و این کارت‌ها بین گروه‌ها تقسیم شود تا تمام گروه‌ها کارت را ببیند و سپس کارت‌ها را جمع کرده و از روی آنها دیکته بگوید.
لازم به تذکر است که روش‌های املا که به عنوان نمونه بیان گردید را نباید به عنوان روش واحد تلقی کرد. اگر هر روشی بیشتر از اندازه استفاده گردد، ارزش آموزشی خود را از دست می‌دهد. لذا اگر معلم بنا به ضرورت و در نظر گرفتن تنوع، روش‌های متنوع املا را به کار گیرد نتیجه مفیدی عاید دانش‌آموزان خواهد شد. 

آن روزها..

اولین روز دبستان بازگرد

     کودکی ها شاد و خندان بازگرد

          بازگرد ای خاطرات کودکی

                 برسوار اسب های چوبکی

نحوه ی ارزشیابی پایانی درسهای فارسی، املا وانشای متوسطه ی اول95-94

ارزشیابی پایانی

قابل نوجه همکاران گرامی:
ارزشیابی پایانی درس ادبیات فارسی
فارسی : بیست نمره به صورت شفاهی و در اردبیهشت ماه
املا: بیست نمره و فقط به صورت تقریری
انشا: بیست نمره و فقط به صورت نگارش
(املا و انشا سوال ندارد)

نقدی کوتاه بر کتاب فارسی پایه ی نهم

   کتاب فارسی پایۀ نهم دارای نقاط قوّت و گزینش های جالب و خوبی در متون نظم و نثر می باشد و تمامی آنچه را که در تألیف یک کتاب جامع و کامل می بایست رعایت شود ، مدّنظر قرارگرفته است ؛ پس وظیفۀ ماست که زحمات مؤلّفین توانمند را ارج نهاده و به آن ها خسته نباشید و دست مریزاد بگوییم. امّا در این مقال ، هدف از این نقدها بیش تر برای رفع کاستی ها و نواقص و پربار کردن کتاب و یا احیاناً اصلاح غلط های سهوی و چاپی و ویراستاری است تا کتاب درسی به بهترین وجه در اختیار نوباوگان ایران زمین قرار گیرد. توجّه مؤلّفین گرانمایه را به نکاتی چند معطوف می داریم :

می دانیم که ادبیّات انحصاری نیست ، متعلّق به گروه و طبقۀ خاصی هم نیست ؛ از آنِ مردم و تودۀ مردم است. بنابراین باید با دیدی وسیع بدان نگاه کنیم چرا که ما با ادبیّات ، به جامعه و انسان وسعت می بخشیم.

   ادبیّات در گذشته ای نه چندان دور « متون ادب فارسی » بود و به قول معروف ، ادبیّاتی بود که هر صد سال اندکی از آن به وجود می آید و مشام ما هنوز از عطر عرفانش معطّر است ولی اکنون ادبیّات در قالبی در هفت فصل با عناوین مقدمه و ستایش و نیایش و ... طرّاحی شده است. لازم است متونی پربار و تأثیرگذار را انتخاب کنیم ، متونی که برانگیزاننده باشند و از چنین متن هایی کم نداریم و باید از توان حدّاکثری ادبیّات در دوران متوسطه بی هیچ واهمه ای استفاده کنیم چرا که ادبیّات ، نمایشی از فرهنگ و ادب ماست و شاعر و نویسنده ، غم ها  و شادی ها و آرزوها ی یک قوم را در قالب کلمات بیان می کند و نمادهای بومی و هنری یک ملّت را در ظرف کلمات می گنجاند.

   از مؤلّفین محترم تقاضا داریم که توانایی و آگاهی دانش آموزان ایرانی را دست کم نگیرند چرا که وقتی صحبت از درس و کلاس ادبیّات است می بایستی از آثار فاخر و گرانمایه و ماندگار و اخلاقی و تعلیمی بیش تر استفاده کنند تا بذر ادب در دل و ذهن و زبان دانش آموز در همین سنین و دوره کاشته شود.

   بهتر است از آثار شاعران و نویسندگان معاصر که شعر و نوشته هایشان در گذر زمان صیقل یافته و مقبولیّت پیدا  کرده است نیز استفاده شود. بزرگانی نظیر نیمایوشیج ، سپهری ، اخوان ، بهمنی ، شفیعی کدکنی ، شاملو و ... و نویسندگانی همچون جمال زاده ، دولت آبادی ، افغانی ، آل احمد ، دانشور ، مرادی کرمانی ، آذر یزدی و درویشیان و ....

   دربارۀ آرایه های ادبی ، بسیار کلّی و مبهم و گذرا اشاره شده است که معلّم باید برای تشریح و تفسیر آن ها ، دست به عصا عمل کند. مؤلّفان می بایست با توضیح و مثال و شواهد بیش تر ، کتاب را پربارتر می کردند چرا که آرایه ها در فهم بهتر کلام و زیبایی آن کمک شایانی می نمایند.

   مؤلّفان محترم باید شاهکارهای ادبیّات فارسی را در دوران آموزش عمومی (دوره های اوّل و دوم متوسطه) بگنجانند. شاهکار هایی مانند شعر عقاب از خانلری ، شعر آریو برزن از هما ارژنگی ، آرش کمانگیر از کسرایی ، باران از گلچین گیلانی ، زمستان از اخوان ، نصیحت به فرزندان از ایرج میرزا و ....

درس اوّل : در سؤال اوّل بخش « نوشتن » با توجّه به دو واژه با املای درست ، بهتر است عنوان سؤال  تغییر کند.

درس دوم : در سؤال دوم تعداد کلمات متضاد کم می باشد.

درس سوم : شکل نوشتاری واژۀ « آینه » در درس « مثل آینه » با آموزۀ املایی این درس (آیینه) دوگانگی دارد و این موضوع موجب ابهام و سردرگمی دانش آموزان می شود.

درس چهارم : در سؤال اوّل نمونه ذکر نشده است و سؤال سطح علمی بالایی ندارد. در سؤال چهارم بهتر است منبع حکایت ذکر شود.

درس هفتم : برای سؤال اوّل لازم است در بخش نکتۀ زبانی ، نشانه های جمع آموزش داده شود.

درس هشتم : متن درس برای دانش آموزان دشوار و فاقد جذابیّت است. پیوند نسل جدید با بزرگان علم و ادب گذشته نیازمند تنوّع و ایجاد جذابیّت است.

درس دهم : در سؤال چهارم « نوشتن » تمرینی از ماضی التزامی داده شده است حال آن که در درس بعدی این نوع ماضی آموزش داده می شود.

درس یازدهم : در سؤال دوم ، ماضی نقلی در جدول نیامده است.

درس دوازدهم : در سؤال دوم ، منظور از « نوع ردیف » چیست ؟

درس سیزدهم : متن درس طولانی است و بهتر است که خلاصه شود. در بخش « نکته » برای فهم بیش تر دانش آموزان لازم است ، نمونه و مثال هایی از انواع قید ذکر شود.

   با توجّه به کمبود وقت پیشنهاد می شود درس آزاد فقط یک درس باشد.

        در بخش واژه نامه ، واژه ها بر اساس درس ها تنظیم شود. مانند کتاب عربی (درس به درس) یا در پایان هر درس واژه ها با عنوان « توضیحات » آورده شود.

       حال که تاریخ ادبیّات در ارزشیابی درس خواندن فارسی و درک متن جایگاهی ندارد پس برای آشنایی دانش آموزان با ادبیّات ایران و جهان بهتر است مختصری از شرح حال و آثار ، در بالای صفحۀ هر درس آورده شود.

        دوره های آموزش ضمن خدمت برای آموزش این کتاب تازه تألیف به موقع تشکیل و حدّاقل 40 ساعت آموزشی در نظر گرفته شود تا دبیران محترم ادبیّات احاطۀ بیش تری بر مطالب کتاب درسی پیدا کنند.